ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 9، آذر 1402 ، شماره پی در پی 91

سبک‌شناسی شعر کودک براساس منتخبی از آثار مصطفی رحماندوست (با تکیه بر اشعار گروه سنی الف و ب)

صفحه (187 - 208)
توران عفری ، رحیمه چولانیان (نویسنده مسئول)، صادق ابراهیمی کاوری
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1401

چکیده

زمینه و هدف: مصطفی رحماندوست از برجسته ترین و نام‌آورترین شاعران معاصر در عرصۀ ادبیات بویژه شعر کودک است. هدف اصلی این جستار بررسی شگردها و ویژگیهای سبکی این شاعر کودک در سه سطح زبانی، ادبی و فکری میباشد تا بتوان اصلیترین ویژگیها و شاخصه های سبکی شاعر را مورد توجه قرار داد.

روش مطالعه: پژوهش پیش‌ رو به شیوۀ توصیفی-تحلیلی بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و روش سندکاوی انجام شده است. جامعۀ آماری و محدودۀ پژوهش در این مقاله گزیده ای از آثار شعری رحماندوست در حوزۀ ادبیات کودک بویژه گروه سنی الف و ب میباشد.

یافته : رحماندوست در سطوح سه گانۀ زبانی، ادبی و فکری از کلمات ساده و زودفهم، صور خیال متناسب، و نکات تعلیمی، آموزشی، اخلاقی و دینی بهره گرفته است.

نتیجه گیری: در سطح زبانی، کلمات تا حدّ بسیار زیادی متناسب با سن کودکان، خالی از تعقید، دشواری و ضعف تألیف، بهره گیری از اصطلاحات و کلمات روزمره، عامیانه و گاه ضرب‌المثلهای بسیار ساده جهت افزایش سطح لغوی و گنجینۀ واژگان کودکان است. در سطح ادبی تکرار، تشخیص (جاندارانگاری) و تشبیه به میزان بیشتری جهت آموزش مفاهیمی چون رنگها، فصلها، محیط طبیعی، آموزش قانون، نکات اخلاقی مانند نوع‌دوستی، عطوفت و مهربانی، و توجه به قدرت خداوند مورد استفاده قرار گرفته است. مجاز، دیگر انواع استعاره های دیریاب و کنایه کاربرد بسیار محدود و مختصری در اشعار رحماندوست در حیطۀ مورد بررسی دارند. رحماندوست در سطح فکری با محور قرار دادن آموزش نکات اخلاقی، احترام به والدین، توجه به حضور خداوند در جهان هستی و مفاهیم مذهبی سعی در آموزش رنگها، فصلها، غذاها، حیوانات و... بصورت غیرمستقیم دارد.

کلمات کلیدی
ادبیات معاصر , سبک‌شناسی , شعر کودک , مصطفی رحماندوست

• احمدنژاد. کامل (1371). فنون ادبی. تهران: پایا، ص 86.
• انوری. حسن و احمدی گیوی. حسن (1389). دستور زبان فارسی 2. ویراست سوم. چاپ ششم. تهران: مؤسسه فرهنگی فاطمی، ص 248.
• براهنی. رضا (1371). طلا در مس. جلد دوم. تهران: زریاب، ص 56.
• پورالخاص. شکرالله و باقری. فرشید (1392). «سیر تشبیه در شعر کودک». سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) (2) 6، صص 39 ـ 59.
• پولادی. کمال (1387). بنیادهای ادبیات کودک. چاپ دوم. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، ص 294.
• ثروتیان. بهروز (1369). بیان در شعر فارسی. تهران: برگ، ص 40.
• رحماندوست. مصطفی (1367). باغ مهربانیها. تهران: مؤسسۀ فرهنگی مدرسۀ برهان.
• رحماندوست. مصطفی (1370). پشت این پنجره ها. چاپ دوم. تهران: مؤسسۀ فرهنگی مدرسۀ برهان.
• رحماندوست. مصطفی (1374). کوچه های آبی. چاپ سوم. تهران: محراب قلم.
• رحماندوست. مصطفی (1376). چشمۀ نور. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• رحماندوست. مصطفی (1376). سگی بود جنگلی بود. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• رحماندوست. مصطفی (1378). زیباتر از بهار. تهران: طبع و نشر.
• رحماندوست. مصطفی (1379). فصل بهار بنویس. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• رحماندوست. مصطفی (1380). آسمان هنوز آبی است. تهران: محراب قلم.
• رحماندوست. مصطفی (1380). گل لبخند و سلام. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• رحماندوست. مصطفی (1380). نوشتۀ شبها. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• رحماندوست. مصطفی (1382). پاییز. چاپ دوم. تهران: فرنو.
• رحماندوست. مصطفی (1382). ترانه های نوازش. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• رحماندوست. مصطفی (1384). پرنده گفت به به. تهران: کتاب مهتاب.
• رحماندوست. مصطفی (1384). رنگ و وارنگ از همه رنگ. تهران: مؤسسه فرهنگی مدرسۀ برهان.
• رحماندوست. مصطفی (1384). سه قدم دورتر از مادر. چاپ یازدهم. تهران: محراب قلم.
• رحماندوست. مصطفی (1384). کاش حرفی بزنی. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• رحماندوست. مصطفی (1386). اون چیه؟ اون کیه؟ تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• رحماندوست. مصطفی (1386). کتاب دیگرم کو. تهران: پیدایش.
• رحماندوست. مصطفی (1389). دوستی شیرین است. چاپ هفتم. تهران: مدرسه.
• رحماندوست. مصطفی (1390). گاو حسن چجوره؟ چاپ دوازدهم. تهران: افق.
• رحماندوست. مصطفی (1391). ترانه های شهر زیبا. چاپ دوم. تهران: نشر شهر.
• رحماندوست. مصطفی (1392). ترانه های لی لی پر. چاپ پنجم. تهران: شهر تهران.
• رحماندوست. مصطفی (1392). چند تا ستاره وای خدا. چاپ دوم. تهران: نیستان.
• رحماندوست. مصطفی (1396). جوجۀ من کو. تهران: مؤسسۀ فرهنگی مدرسۀ برهان.
• رحماندوست. مصطفی (1398). شاپرکم کجایی (خواب قشنگم کجایی). (کتاب صوتی). تهران: نوین گویا کتاب.
• رحماندوست. مصطفی (1401). به نام دوستم خدا. چاپ دوم. تهران: پیدایش.
• رحماندوست. مصطفی (1377). موسیقی باد. چاپ دوم. تهران: مؤسسۀ فرهنگی مدرسۀ برهان.
• رحماندوست. مصطفی (1367). زیباتر از بهار. تهران: مؤسسۀ فرهنگی مدرسۀ برهان.
• رحماندوست. مصطفی (1369). کوچه های آبی. تهران: محراب قلم.
• رحماندوست. مصطفی (1370). ادبیات کودک و نوجوان. تهران: شرکت چاپ و نشر ایران.
• رحماندوست. مصطفی (1378). بابا آمد نان آورد. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• رحماندوست. مصطفی (1379). صدای ساز می‌آید. تهران: محراب قلم.
• رحماندوست. مصطفی (1388). ترانه های بابا. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
• رحماندوست. مصطفی (1389). آسمان هنوز آبی است. تهران: محراب قلم.
• رحماندوست. مصطفی (1393). صد دانه یاقوت. تهران: پیدایش.
• شعاری نژاد. جعفر (1392). ادبیات کودکان. تهران: اطلاعات، ص 80.
• شفیعی‌کدکنی. محمدرضا (1368). موسیقی شعر. تهران: آگاه، ص 54.
• شمیسا. سیروس (1387). بیان و معانی. چاپ دوم. تهران: میترا.
• صادق زاده. محمود و زارع بیدکی. مریم (1393). «بررسی اصلیترین ویژگیهای زبانی و تصویرآفرینی در اشعار رحماندوست». مجلۀ علمی ـ پژوهشی مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز. (2) 5، صص 75 ـ 106.
• صادق زاده. محمود و زارع بیدکی. مریم (1396). «بررسی ویژگیهای زبانی شعر ناب کودک در اشعار رحماندوست». دوفصلنامۀ علمی ـ پژوهشی کاوشنامه. (34) 18، صص 219 ـ 246.
• صادقیان. محمدعلی (1388). زیور سخن در بدیع فارسی. یزد: انتشارات دانشگاه یزد، ص 102.
• قزل ایاغ. ثریا (1392). ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن. چاپ نهم، تهران: سمت، صص 23 ـ 10.
• کیانوش. محمود (1379). شعر کودک در ایران. چاپ سوم. تهران: آگاه: ص 103.
• وحیدیان کامیار. تقی (1375). فرهنگ نام آوایی فارسی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، ص21.